تبیین‌های مغالطی

وقوع مغالطه اختصاصی به استدلال ندارد و چه‌بسا نحوه ابراز و بیان یک گزاره نیز مغالطی باشد. تبیین‌های مغالطی¹ که مغالطاتی مربوط به بیان یک گزاره‌اند، بر سه قسم کلی‌اند:

 

۱. تبیین مبهم؛ وقتی گوینده یا نویسنده سهواً و ناآگاهانه (به دلیل بی‌دقتی و غفلت) یا عمداً و آگاهانه (به دلیل سوء نیت) از عوامل ابهام‌زا در گفتار یا نوشتار خود استفاده کند. نمونه‌های تبیین مبهم عبارت‌اند از: «مغالطه اشتراک لفظی²»، «مغالطه ابهام ساختاری³»، «مغالطه ترکیب مفصل⁴»، «مغالطه تفصیل مرکب⁵»، «مغالطه ابهام لفظی (واژه‌های مبهم⁶)»، «مغالطه اهمال سور⁷»، «مغالطه سورهای نیمه-پنهان⁸ (سورهای مبهم)» و «مغالطه تعریف دوری⁹».

 

۲. تبیین ناقص؛ وقتی گوینده یا نویسنده به فراخور دیدگاه و علاقه‌اش بخشی از حقیقت را در گفتار یا نوشتار خود بیان کند. نمونه‌های تبیین ناقص عبارت‌اند از: «مغالطه کنه و وجه¹⁰»، «مغالطه علت جعلی¹¹»، «مغالطه بزرگ‌نمایی¹²»، «مغالطه کوچک‌نمایی¹³»، «مغالطه متوسط¹⁴»، «مغالطه نمودار گمراه‌کننده¹⁵» و «مغالطه تصویر یک‌بعدی¹⁶».

 

۳. تبیین نادقیق؛ وقتی گوینده یا نویسنده به فراخور دیدگاه و علاقه‌اش حادثه یا سخنی را به نحو گمراه‌کننده در گفتار یا نوشتار خود نقل کند. نمونه‌های تبیین نادقیق (نقل گمراه‌کننده) عبارت‌اند از: «مغالطه دروغ¹⁷»، «مغالطه توریه¹⁸»، «مغالطه نقل قول ناقص¹⁹»، «مغالطه تحریف²⁰»، «مغالطه تفسیر نادرست²¹» و «مغالطه تأکید لفظی²²».

 

–––––

1. fallacious explanations

2. equivocation

3. amphiboly

4. composing the separated

5. separating the composed

6. vague words

7. concealed quantification

8. half-concealed quantification

9. circular definition

10. misplaced concreteness

11. false cause

12. magnifying

13. trivializing

14. average

15. misleading graph

16. one-dimensional picture

17. lying

18. economy with truth

19. incomplete quotation

20. distorting

21. misinterpretation

22. accent/ verbal emphasis

 

مغالطات، علی‌اصغر خندان، قم: انتشارات بوستان کتاب، چ. ۲، ۱۳۸۴.