از نزول دفعی و تدریجی قرآن چه مدت گذشته است؟
پرسش
دقیقاً چه مدت از نزول دفعى و تدریجى قرآن گذشته است؟
پاسخ اجمالی
نزول دفعى قرآن بر قلب مبارک پیامبر(ص) به یقین در شب قدر (یکى از شب‌هاى ماه رمضان) بود. با مراجعه به برخى روایات و قراین، این احتمال تقویت می‌شود که شب قدر، همان شب بیست و سوم ماه رمضان است و نزول دفعى قرآن حدوداً «۵۶» روز بعد از بعثت رخ داده بود.
در خصوص نزول تدریجى قرآن، اختلافات زیادى وجود دارد و به نظر می‌رسد دو مبنا از اهمیت بیشترى برخوردارند:
۱. نزول تدریجى قرآن مقارن بعثت آغاز شد و تا پایان عمر پیامبر اکرم(ص) ادامه داشت. بنابر نظر مشهور، پیامبر در ۲۷ رجب، مطابق با اول فوریه ۶۱۰ میلادى، به رسالت مبعوث شد و در ۲۸ صفر سال یازدهم هجرت از دنیا رفت.
۲. هرچند مقارن بعثت، چند آیه از قرآن نازل شد، اما نزول تدریجى قرآن به عنوان کتاب آسمانى، سه سال پس از بعثت، از شب قدر شروع شد و تا پایان عمر پیامبر ادامه داشت.
بنابراین، با توجه به این‌که [در زمان پاسخ یه این سوال] در ماه فوریه سال ۲۰۰۷ میلادى هستیم، می‌توانیم سال‌هایى را که از تاریخ نزول تدریجى قرآن گذشته است، محاسبه نماییم.
پاسخ تفصیلی
نزول دفعى قرآن در شب قدر اتفاق افتاد،[۱] و از آن‌جا که قرآن می‌فرماید: ماه رمضان ماهى است که قرآن در آن نازل شد،[۲] پس شب قدر هم در ماه رمضان می‌باشد.
اما این‌که شب قدر کدام شب از شب‌هاى ماه رمضان است، دقیقاً معلوم نیست و اختلافاتى در این زمینه مشاهده می‌شود،[۳] ولى به نظر می‌رسد که در بین احتمالات موجود، این احتمال که شب بیست و سوم، شب قدر باشد، قوی‌تر است؛ زیرا روایات و قراین زیادى آن را تأیید می‌کنند.[۴]
در عین حال مشخص نیست که در چه سالى این امر مبارک اتفاق افتاد. اما می‌توان گفت: اگرچه شب قدر، شب نزول قرآن در نشأه‌ی طبیعت بود، اما شب عروج پیامبر(ص) هم محسوب می‌شد؛ زیرا قرآن در ام‌الکتاب، نزد پروردگار است،[۵] و انسان تا عروج نکند نمی‌تواند قرآن را در ام‌الکتاب دریابد.[۶] از این‌جا می‌توان فهمید که نزول دفعى قرآن در زمان رسیدن پیامبر اکرم(ص) به این مرحله از کمال بود. بنابراین، می‌توان حدس قوى زد که این نزول در همان سال اول رسالت، یعنى حدود «۵۶» روز بعد از بعثت بود.
این عدد با در نظر گرفتن زمان بعثت (۲۷ رجب) و شب قدر (۲۳ رمضان) و با فرض ۳۰ روز بودن ماه‌هاى رجب و شعبان به دست آمده است.
در خصوص نزول تدریجى[۷] قرآن که مقارن بعثت بود، به جهت اختلاف موجود در تاریخ دقیق بعثت،[۸] نیز اختلاف نظر وجود دارد.
نظر مشهور این است که پیامبر اسلام(ص) در روز دوشنبه ۲۷ رجب مطابق با اول فوریه ۶۱۰ میلادى، به رسالت مبعوث شد،[۹] و در این هنگام، پنج آیه‌ی اول سوره‌ی علق بر آن حضرت نازل گردید.[۱۰] سپس نزول آیات دیگر قرآن به تدریج تا پایان عمر حضرت ادامه داشت و مدت ۲۳ سال به طول انجامید.
عده‌اى بر این عقیده‌اند که زمان بعثت با زمان نزول تدریجى قرآن، به عنوان یک کتاب آسمانى، فرق دارد. در نظر آنان اگرچه پنج آیه از سوره‌ی علق در هنگام بعثت بر پیامبر(ص) نازل شد، اما آن حضرت مأمور به تبلیغ عمومى نبوده است. او بعد از سه سال دعوت مخفیانه، مأمور به دعوت عمومى گردید،[۱۱] و از این هنگام بود که قرآن به عنوان کتابى که از آسمان نازل می‌شد، به کتابت در آمد و... از این‌رو اگر چه بعثت در ماه رجب بود، اما شروع نزول تدریجى قرآن، بعد از سه سال، در شب قدر از ماه رمضان بود.[۱۲]
مؤید این عقیده، روایاتى است که زمان نزول قرآن را مدت بیست سال بیان می‌کنند.[۱۳] بنابراین نظر و عقیده[۱۴]، زمان نزول تدریجى قرآن به عنوان کتاب آسمانى، در سال چهارم بعثت، یعنى حدوداً سه سال و پنجاه و شش روز بعد از بعثت بوده و تا پایان عمر حضرت رسول(ص)، یعنى ۲۸ صفر سال یازدهم هجرت ادامه داشت.
در نتیجه، با توجه به این‌که تاکنون [در زمان پاسخ به این پرسش]، ۱۴۲۸ سال از زمان هجرت پیامبر گذشته و بعثت پیامبر(ص) تقریباً سیزده سال قبل از هجرت بوده است، اگر مبناى اول را بپذیریم، از اولین آیه‌اى که نازل شده حدوداً ۱۴۴۰ سال قمرى می‌گذرد؛ و اگر مبناى دوم را بپذیریم، از نزول اولین آیه، ۱۴۳۷ سال سپرى شده است.
ناگفته نماند که بنا به گزارش برخى از مورّخان، زمان بعثت در اول فوریه ۶۱۰ میلادى بود و از آن‌جا که اکنون [در زمان پاسخ به این پرسش]، در سال ۲۰۰۷ میلادى هستیم، می‌توانیم زمان نزول اولین آیه را بر اساس سال میلادى محاسبه نماییم.
پی‌نوشت:
[۱]. دخان، ۳؛ قدر، ۱؛ براى مطالعه بیشتر ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۱۳۰ - ۱۳۴، ج ۲، ص ۱۴ - ۲۳، ج ۱۳، ص ۲۲۰ و ۲۲۱.
[۲]. بقره، ۱۸۵.
[۳]. ر. ک: تاریخ طبرى، ج ۲، ص ۳۰۰؛ سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۲۳۶، ۲۳۹ و ۲۴۰؛ التمهید فى علوم القرآن، ص ۱۰۰ - ۱۲۹؛ البیان، ج ۱، ص ۲۲۴؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۶۱ و ج ۱۰، ص ۵۱۸ - ۵۲۰؛ تاریخ ابی الفداء، ج ۱، ص ۱۱۵؛ تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۱۷؛ التبیان، ج ۹، ص ۲۲۴؛ جامع البیان، ج ۲۵، ص ۱۰۷ و ۱۰۸؛ المیزان، ج ۲، ص ۲۹.
[۴]. حر عاملی، وسائل الشیعه، باب ۳۲ از ابواب احکام ماه رمضان، ج ۷، ص ۲۶۲؛ شیخ صدوق، خصال، ج ۲، ص ۱۰۲؛ حجتى، محمد باقر، پژوهشى در تاریخ قرآن کریم، ص ۳۸ - ۶۲.
[۵]. زخرف، ۴.
[۶]. ر. ک: جوادى آملی، عبدالله، تفسیر موضوعى، ج ۳، ص ۱۳۹ - ۱۵۳.
[۷]. اسراء، ۱۰۶؛ فرقان، ۳۲؛ محمد، ۲۰؛ توبه، ۱۲۷؛ براى آگاهى بیشتر، ر. ک: المیزان، ج ۲، ص ۱۴ - ۲۳.
[۸]. تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۱۷؛ تاریخ الخمیس، ج ۱، ص ۲۸۰ و ۲۸۱؛ تاریخ ابى الفداء، ج ۱، ص ۱۱۵.
[۹]. پژوهشى در تاریخ قرآن کریم، ص ۳۶؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۱۸۹؛ فروع الکافى، ج ۴، ص ۱۴۹؛ وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۲۹، باب ۱۵ از ابواب صوم مندوب؛ السیرة الحلبیة، ج ۱، ص ۲۳۸؛ التمهید فى علوم القرآن، ص ۱۰۰ - ۱۰۷.
[۱۰]. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۰۶.
[۱۱]. حجر، ۹۴؛ تفسیر قمى، ص ۳۵۳؛ بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۵۳، ۱۷۹، ۱۷۷، و ۱۹۳؛ تاریخ یعقوبى، ج ۱، ص ۳۴۳؛ السیرة ابن هشام، ج ۱، ص ۲۸۰؛ المناقب، ج ۱، ص ۴۰؛ شیخ طوسى، الغیبة، ص ۲۱۷.
[۱۲]. ر. ک: مجمع البیان، ج ۲، ص ۲۷۶؛ الاتقان، ج ۱، ص ۴۰؛ تفسیر کبیر فخر رازى، ج ۵، ص ۸۵؛ المناقب، ج ۱، ص ۱۵۰؛ شیخ مفید، در شرح عقاید صدوق، ص ۵۸؛ سید مرتضى، جواب المسائل الطرابلسیات الثالثة، ص ۴۰۳ - ۴۰۵.
[۱۳]. الاصول من الکافى، ج ۲، ص ۶۲۸؛ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۸۰؛ صدوق، الاعتقادات، ص ۱۰۱؛ بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۵۰ و ۲۵۳؛ الاتقان، ج ۱، ص ۴۰ و ۴۵؛ تفسیر شبّر، ص ۳۵۰؛ مستدرک الحاکم، ج ۲، ص ۶۱۰؛ اسباب النزول، ص ۳؛ البدایة و النهایة، ج ۳، ص ۴؛ تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۱۸.
[۱۴]. براى آگاهى بیشتر، ر. ک: التمهید فى علوم القرآن، ص ۱۰۰ - ۱۲۹.
از سایت اسلام‌کوئست
