صائب بن‌بست ادبیات فارسی را شکست
صائب تبریزی از چند جهت در ادبیات و فرهنگ ایرانی مهم و ارزشمند است. اول اینکه سبک هندی یکی از مهم‌ترین سبک‌های شعر فارسی است و صائب بزرگترین شاعر این سبک است و دیگر اینکه صائب به دلیل نوآوری‌های همه‌جانبه و شیوه تازه‌ای که در شعر و غزل فارسی از جمله استقلال ابیات، استفاده از فرهنگ عامه و استفاده از زبانی نو ایجاد کرد، مورد تقدیر و تقلید دیگر شاعران قرار گرفت.
بسیاری از اندیشمندان حافظ را خاتم‌الشعرای ادبیات فارسی می‌دانند و برخی جامی را که البته جامی جزو شاعران مقلد است و نمی‌توان آن را شاعر درجه یک شمرد. پس از این بزرگان صائب راه شعر فارسی را بن‌بست ندید؛ آن را شکست و شیوه تازه‌ای در غزل‌سرایی به وجود آورد؛ به نحوی که پس از حافظ صائب را هم از جهت کیفیت و هم از جهت کمیت اشعارش بزرگترین غزل‌سرای فارسی می‌دانیم. هر شاعر دیگری بسته به اراده، انگیزه، دانش و هنر خویش می‌تواند حائز اهمیت باشد و این بن‌بست را شکست دهد.
زبانی که ما امروز در شعر، ادبیات و مکالمات روزمره خود استفاده می‌کنیم، تا حد زیادی مدیون کوشش‌های صائب است. می‌دانیم که فردوسی زبان فارسی ما را با سرودن حماسه ملی جهان احیا کرد و بزرگترین شاعر فارسی دری شد و سعدی این زبان را صیقل داد و روان کرد؛ به نحوی که زبان فارسی را می‌توان به عنوان خوش‌آهنگ‌ترین و شیرین‌ترین زبان‌های دنیا بدانیم اما صائب عناصر مختلف فرهنگی و ادب عامه را در این زبان جلوه داد و قابلیت‌های تازه‌ای را به آن افزود و نشان داد که ما می‌توانیم چه استفاده‌هایی از این زبان انجام دهیم.
از شاعران سبک هندی به ویژه صائب تک‌بیت‌هایی تحت عنوان شاه‌بیت و بیت‌الغزل مشهور می‌شد که برخی معتقد بودند شاعران سبک هندی ابتدا این تک‌بیت را می‌سرودند و بعد ابیات دیگر را. برخی دیگر نیز بر این باور بودند که شاعران تمام غزل را می‌سرودند و یک بیت را به عنوان شاه‌بیت انتخاب می‌کردند و آن بیت نماد خلاقیت و هنر شاعر در آن غزل بود.
اما به غیر از آن بیت سایر ابیات آن غزل هم زیبا بود. این طبع‌آزمایی در شعر سبک هندی نمود والایی پیدا کرد و اگر در شعر صائب بیتی به عنوان شاه‌بیت انتخاب می‌شد، ابیات دیگر در سطح پایین‌تری قرار داشت و اینگونه شد که در سبک هندی تک‌بیت اهمیت پیدا می‌کند و تک‌بیت و یا دوبیت‌هایی مشهور می‌شد و در حافظه مردم ضرب‌المثل‌وار می‌ماند.
با همت شاعران و پژوشگران، به ویژه در خراسان، سبک شعر و آثار صائب احیا شد و اشخاصی مانند زنده‌یاد محمد قهرمان که او را صائب زمانه می‌دانستند، اشعار صائب را تصحیح و منتشر کرد و باعث شد که شاعران سنت‌گرا تحت تاثیر صائب بسرایند و به تبع این موضوع موجب شد در دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه فردوسی مشهد، اصفهان، تهران و بعضی دانشگاه‌های دیگر توجه خاص‌تری به آثار صائب داشته باشند و مطالعات آن‌ها در حوزه سبک هندی تکمیل شود.
بسیاری از اندیشمندان حافظ را خاتم‌الشعرای ادبیات فارسی می‌دانند و برخی جامی را که البته جامی جزو شاعران مقلد است و نمی‌توان آن را شاعر درجه یک شمرد. پس از این بزرگان صائب راه شعر فارسی را بن‌بست ندید؛ آن را شکست و شیوه تازه‌ای در غزل‌سرایی به وجود آورد؛ به نحوی که پس از حافظ صائب را هم از جهت کیفیت و هم از جهت کمیت اشعارش بزرگترین غزل‌سرای فارسی می‌دانیم. هر شاعر دیگری بسته به اراده، انگیزه، دانش و هنر خویش می‌تواند حائز اهمیت باشد و این بن‌بست را شکست دهد.
زبانی که ما امروز در شعر، ادبیات و مکالمات روزمره خود استفاده می‌کنیم، تا حد زیادی مدیون کوشش‌های صائب است. می‌دانیم که فردوسی زبان فارسی ما را با سرودن حماسه ملی جهان احیا کرد و بزرگترین شاعر فارسی دری شد و سعدی این زبان را صیقل داد و روان کرد؛ به نحوی که زبان فارسی را می‌توان به عنوان خوش‌آهنگ‌ترین و شیرین‌ترین زبان‌های دنیا بدانیم اما صائب عناصر مختلف فرهنگی و ادب عامه را در این زبان جلوه داد و قابلیت‌های تازه‌ای را به آن افزود و نشان داد که ما می‌توانیم چه استفاده‌هایی از این زبان انجام دهیم.
از شاعران سبک هندی به ویژه صائب تک‌بیت‌هایی تحت عنوان شاه‌بیت و بیت‌الغزل مشهور می‌شد که برخی معتقد بودند شاعران سبک هندی ابتدا این تک‌بیت را می‌سرودند و بعد ابیات دیگر را. برخی دیگر نیز بر این باور بودند که شاعران تمام غزل را می‌سرودند و یک بیت را به عنوان شاه‌بیت انتخاب می‌کردند و آن بیت نماد خلاقیت و هنر شاعر در آن غزل بود.
اما به غیر از آن بیت سایر ابیات آن غزل هم زیبا بود. این طبع‌آزمایی در شعر سبک هندی نمود والایی پیدا کرد و اگر در شعر صائب بیتی به عنوان شاه‌بیت انتخاب می‌شد، ابیات دیگر در سطح پایین‌تری قرار داشت و اینگونه شد که در سبک هندی تک‌بیت اهمیت پیدا می‌کند و تک‌بیت و یا دوبیت‌هایی مشهور می‌شد و در حافظه مردم ضرب‌المثل‌وار می‌ماند.
با همت شاعران و پژوشگران، به ویژه در خراسان، سبک شعر و آثار صائب احیا شد و اشخاصی مانند زنده‌یاد محمد قهرمان که او را صائب زمانه می‌دانستند، اشعار صائب را تصحیح و منتشر کرد و باعث شد که شاعران سنت‌گرا تحت تاثیر صائب بسرایند و به تبع این موضوع موجب شد در دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه فردوسی مشهد، اصفهان، تهران و بعضی دانشگاه‌های دیگر توجه خاص‌تری به آثار صائب داشته باشند و مطالعات آن‌ها در حوزه سبک هندی تکمیل شود.
یوسف بینا
