هنر کتاب نخواندن
از قول ابوالفضل بیهقی نقل کرده‌اند که: هیچ کتابی نیست که به یک بار خواندن نیارزد؛ یا: هر کتابی به یک بار خواندن می‌ارزد. حال آن‌که این قول از مشهورات بی‌اساس است. همهٔ ما به تجربه دریافته‌ایم که بسیاری کتاب‌ها به یک‌بار خواندن نمی‌ارزند، و بسیاری کتاب‌هاست که ارزش ورق زدن جدّی هم ندارد. و برعکس بعضی کتاب‌هاست که مادام‌العمر می‌توان و می‌بایدشان خواند. ... طراوت این کتاب‌ها با تکرار خواندن، اگر افزوده نشود، کاسته نمی‌شود.
... بسیاری کتاب‌ها را فقط از روی شکل و بو، و – به‌اصطلاح – وجنات آن‌ها باید فهمید که خواندنی نیستند.
... یک شهرت بی‌اصل دیگر است که گروهی تصوّر می‌کنند هرچه بیش‌تر کتاب بخوانند، به‌تر است، یعنی دانش‌مندتر می‌شوند. در پاسخ به این غلط مشهور باید گفت: مهم این است که هرچه به‌تر کتاب خوانده شود و کتا‌ب‌های هرچه به‌تر؛ نه هرچه بیش‌تر.
خیلی‌ها با پرخوانی فقط امتلاء حافظه و سوء هاضمهٔ فکری پیدا می‌کنند. دانش‌مندترین آدم‌ها، پرخوان‌ترین آدم‌ها نیستند، و پرخوان‌ترین آن‌ها هم دانش‌مندترین آدم‌ها نیستند. پرخوانی اگر هم برای دانش‌مندتر شدن لازم باشد، کافی نیست. هزار نکتهٔ باریکتر از مو این‌جاست. ... عدّهٔ بسیار معدودی از کتاب‌ها هستند که به بارها خواندن و آهسته خواندن و تأمّل و تعمّق می‌ارزند.
پ.ن: اصل قول بیهقی این است: «هیچ چیز نیست که به خواندن نیرزد.». (تاریخ بیهقی، تصنیف خواجه ابوالفضل محمّد بن حسین بیهقی دبیر، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، مشهد، دانشگاه، ۱۳۵۰ ه ش؛ ص۱۱)
بهاءالدین خرّمشاهی
