فهم عارف از قرآن

 اگر تنگ‌نظری‌های ملازم با تعصب را به یک سوی نهیم، و بپذیریم که جریان‌های سیاسی و ایدئولوژیک در اسلام، هر کدام فهمی از آیاتِ قرآن کریم داشته‌اند و دارند، در آن زمان باید بپذیریم که یکی از زیباترین برداشت‌ها در فهم قرآن، همان درکی است که بعضی از مشایخ تصوف از آیات عرضه کرده‌اند و خوشبختانه اسنادش، تا حدودی باقی‌ست. در همین تذکرة‌الاولیاء هرجا که آیه‌ای از قرآن کریم نقل شده است یا مورد اشارت قرار گرفته است یکی از مصادیقِ فهم عرفانی آیات است.

تفسیری که ابوعبدالرحمن سُلَمی نیشابوری (متوفی ۴۱۲) از آیات قرآن کریم تدوین کرده است و اقوال مشایخ صوفیّه را در ذیل هر سوره و هر آیه از آن سوره می‌آورد از مهم‌ترین و زیباترین نمونه‌های تفسیر رمزی قرآن کریم است. 

پس از او نیز عارفان دیگری به عرصهٔ هرمنوتیک این متن مقدّس وارد شده‌اند و به میزان دوری و نزدیکی ایشان نسبت به ظاهر متن، ما می‌توانیم فهم ایشان را تأیید یا تکذیب کنیم. اینجا قلمرو نفی و اثبات علمی نیست، بلکه اینجا قلمرو «اقناع» است. بعضی در برابر فهم این مشایخ از آیات اقناع می‌شوند و بعضی نه. تا شما کجای ماجرا ایستاده باشید.

 

محمدرضا شفیعی کدکنی

مجلهٔ بخارا، شمارهٔ ۱۲۹، بهمن و اسفند ۱۳۹۷،

ص ۱۶