تراژدی یونانی و تفاوت آن با تراژدی‌های رنسانسی - بخش نخست
۱) بازشناسی در تراژدی یونانی در مورد جهان است.
قهرمان تراژدی سرشت و ماهیت هستی را درمی‌یابد و چهره‌ی ضرورت و تقدیر را می‌بیند، در صورتیکه بازشناسی در تراژدی شکسپیر اغلب در مورد کل جهان نیست، بلکه بیشتر در حیطه‌ی انسان‌ها رخ می‌دهد؛ در مورد روابط آدمی با یکدیگر. دورانت می‌نویسد: «درام یونان عبارت است از مطالعه‌ی سرنوشت‌ها یا مشاهده‌ی کشمکش انسان با خدایان. ولی درام عصر الیزابت مطالعه‌ی اعمال یا مشاهده‌ی کشمکش انسان با انسان است.»
همچنین در تراژدی یونانی، قهرمان تراژدی و یا همسرایان در پایانِ درام به قضاوت درخصوص جهان می‌پردازند، اما انسان شکسپیری از ابتدا در آستانه‌ی قضاوت قرار دارد.
۲) در جهانی که شکسپیر خلق می‌کند برای انسان‌ها امکان رستگاری و نجات وجود دارد، اما در تراژدی یونانی «هیچ پایان خوشی، در بُعد دیگری از زمان و مکان، پیش روی ما گسترده نیست؛ زخم‌ها شفا نمی‌یابند و روحِ درهم شکسته التیام پیدا نمی‌کند. در عرف تراژدی نباید جبرانی در کار باشد...»
۳) عدم حضور شخصیت یا نیرویی مطلقا شر در تراژدی‌های یونان. در آثار شکسپیر شخصیت‌های بدذات و شیطانی به وفور دیده می‌شوند. اما در تراژدی‌های یونانی هیچ‌کس مانند یاگو که ذاتی پلید دارند شرور نیست.
به یک معنا تراژدی‌های شکسپیر ستیزِ تیرگی و روشنایی است، ستیز خیر و شر است؛ اما این معنا در تراژدی‌های یونانی به چشم نمی‌خورد. شاید بتوان تحلیل هگل از آنتیگونه را تعمیم داد و گفت تراژدی‌های یونانی بیشتر ستیز حق با حق یا خیر با خیر است تا خیر با شر.
۴) منطق تراژدی‌های یونانی وجود ضرورتِ مطلق را ایجاب می‌کند. چنانکه گفتیم تراژدی‌های یونانی جبران‌ناپذیر هستند، اگر قرار باشد یک تراژدی یونانی دوباره اتفاق بیفتد، بار دیگر همان حوادث بی کم و کاست برای قهرمان رخ می‌دهد. او هیچ گریزی از تقدیر ندارد. اما در تراژدی‌های شکسپیر می‌توان به وجود اندکی شانس و اقبال نیز قائل شد، یا بجای شانس می‌توان امکان وجود وضعیت‌های دیگر را ناشی از باور به اراده‌‌ی آزاد انسان دانست. در دوره‌ی شکسپیری مفهوم اراده مفهومی‌ست تقوم یافته، اما به عقیده‌ی بسیاری در دوره‌ی خلق آثار تراژیک یونان، یعنی در عصر طلایی تصوری از مفهوم اراده وجود ندارد. بعلاوه، امید جزو مضامین اساسی تفکر مسیحی است، حال آنکه در نگاه یونانی وضعیت بشری محتوم است و ضرورت بر همه‌ی ابعاد زندگی حکم می‌راند، بنابراین دیگر جایی برای امید نیست. از این لحاظ تراژدی یونانی بسی تلخ‌تر و تیره‌تر از تراژدی شکسپیری است.
- منابع:
کتاب جستاری در تراژدی یونان باستان
تالیف کیوان میر محمدی
کتاب یونانیان، ترجمه‌ی عباس عاقلی
نمایشنامه‌ی دکتر فاستوس، ترجمه‌ی لطفعلی صورتگر
