نوروز در تفسیرهای قرآن
بسیاری از مفسران بزرگ قرآن نوشته‌اند که «یوم الزینة» در داستان موسی (ع) جشن نوروز (به عربی ألنیروز) بوده است. موسی آنگاه که خواست معجزۀ خود را بر ساحران آشکار کند: ﴿ قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزِّینَةِ وَأَن یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى ﴾ [ طه: 59]. «گفت هنگام نامزد کرده مرا با شما "روز آرایش" است* آن گه که مردمان با هم آیند چاشتگاه.» (ترجمه از کشف الاسرار).
در توضیحاتِ مفسران قرآن، یوم الزینه، روز آراستن و تزئیین بوده، مردمان پیش از ظهر در یکجا جمع می‌شده‌اند؛ سالی یک بار رخ می‌داده (عید)، و بازار همگانی هم برگزار می‌شده است. مفسران چنین صفاتی را در سه روز شناخته شده و مشهور می‌دیده‌اند: جشن نوروز ایرانیان، عاشوراء (جشن نجات موسی و هلاک فرعون)، و روز سبت یهودیان.
(برای دیدن متن تفسیر روی واژۀ آبی النیروز در هر تفسیر کلیک کنید)
۱) تفسیر مقاتل بن سلیمان (متوفی ۱۵۰ قمری)
مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزِّینَةِ یعنی یوم عید لهم فی کل سنة یوم واحد وهو یوم النیروز ...
۲) تفسیر بحر العلوم، السمرقندی (ف ۳۷۵ ق)
{مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ ٱلزّینَةِ } یعنی: یوم عید لهم وهو یوم النیروز ...
۳) تفسیر الکشف والبیان، الثعلبی (ف ۴۲۷ ق)
{ قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ ٱلزِّینَةِ } وروى جعفر عن سعید قال: یوم سوق لهم، وقیل: هو یوم النیروز.
۴) تفسیر معالم التنزیل، البغوی (ف ۵۱۶ ق)
{موعدکم یوم الزینة} قال مجاهد، وقتادة ، ومقاتل ، والسدی : کان یوم عید لهم ، یتزینون فیه ، ویجتمعون فی کل سنة . وقیل: هو یوم النیروز...
۱) کشف الاسرار، میبدی (نگارش ۵۲۰ ق)
الله گفت موعدکم یوم الزینة این روز زینت روز عید ایشان بود و گفته اند روز نوروز موافق روز عاشورا ...
۶) تفسیر الکشاف، الزمخشری (ف ۵۳۸ ق)
وقیل فی یوم الزینة یوم عاشوراء، و یوم النّیروز، ویوم عید کان لهم فی کل عام، ویوم کانوا یتخذون فیه سوقاً ویتزینون ذلک الیوم.
۷) زاد المسیر فی علم التفسیر، ابن الجوزی (ف ۵۹۷ ق)
{ قال موعدکم یومُ الزینة } ... وفی هذا الیوم أربعة أقوال: ... أحدها: یوم عید لهم،... والثانی: یوم عاشوراء، رواه سعید بن جبیر عن ابن عباس. والثالث: یوم النیروز، ووافق ذلک یوم السبت أول یوم من السنة، رواه الضحاک عن ابن عباس.
۸) مفاتیح الغیب یا تفسیر کبیر امام فخر رازی (ف ۶۰۶ ق)،
قال مقاتل: یوم النیروز ...
۹) تفسیر الجامع لاحکام القرآن/ القرطبی (ف ۶۷۱ ق)
{ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ ٱلزِّینَةِ }. واختلف فی یوم الزینة، فقیل هو یوم عید کان لهم یتزیَّنون ویجتمعون فیه قاله قتادة والسدی وغیرهما. وقال ابن عباس وسعید بن جبیر: کان یوم عاشوراء. وقال سعید بن المسیّب: یوم سوق کان لهم یتزیَّنون فیها وقاله قتادة أیضاً. وقال الضحاک: یوم السبت. وقیل: یوم النیروز ذکره الثعلبی.
۱۱) لباب التأویل فی معانی التنزیل،الخازن (ف ۷۲۵ ق)
{ موعدکم یوم الزینة } قیل کان یوم عید لهم یتزینون فیه ویجتمعون فی کل سنة وقیل هو یوم النیروز
۱۱) تفسیر ابن کثیر (ف ۷۷۴ ق)
{قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ ٱلزِّینَةِ} وهو یوم عیدهم ونیروزهم وتفرغهم من أعمالهم واجتماعهم جمیعهم.
۱۲) تفسیر القرآن، الفیروز آبادی (ف ۷۱۸ ق)
{مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ ٱلزِّینَةِ } وهو یوم السوق ویقال یوم العید ویقال یوم النیروز
۱۳) إرشاد العقل السلیم إلى مزایا الکتاب الکریم، ابو السعود (ف ۹۵۱ ق)
وقیل: یومُ الزینة یومُ عاشوراءَ أو یومُ النَّیْروز أو یومُ عید کان لهم فی کل عام
ممکن است بگویند که آوردن نوروز در تفسیر یوم الزینه کار شیعیان یا شعوبیان متمایل به ایران است. اما قضیه بر عکس است. همۀ تفاسیری که در بالا آمده متعلق به اهل سنت است. به چند تفسیر مشهور شیعی مراجعه کردم، هیچکدام در ذیل «یومُ الزینة» اشارتی به نوروز نکرده‌اند. از جمله این تفسیرها:
تفسیر علی بن ابراهیم قمی (قرن چهارم)
التبیان توسی (ف ۴۶۰ ق)
تفسیر مجمع البیان طبرسی، (ف ۵۴۸ ق)
المیزان طباطبایی (ف ۱۴۰۱ ق)
تفسیر الصافی، فیض کاشانی (ف ۱۰۹۰ ق)
تفسیر ملاصدرا (ف ۱۰۵۰ ق)
تفسیر بحرانی (ف ۱۱۰۷ ق)
مفسران در بیان نکات تاریخی و سیر قرآنی غالباً اهل نقل بودند. ایشان باید تأمل می‌کردند که آیین نوروز ایرانی آیا در سرزمین مصر روزگار موسی هم بوده است؟ اما از آنجا که درفرهنگ کهن عربی، جشنی که مردم همه خود را بیارایند و چاشتگاه با هم گرد آیند وجود نداشته مفسران برای یوم الزینة مصداقهایی از فرهنگ ایرانی و یهودی ذکر کرده‌اند.
