یادگیری جذاب و اثربخش با مدیریت کلاس
کلاس درس خط مقدم جبهة تعلیم و تربیت است که مسؤولیت ادارة آن و تحقق اهداف آموزشی و درسی به عهدة معلم است. بنابراین، معلمان در نقش مدیر کلاس ایفای نقش می‌کنند. توجه به معلمان با این رویکرد دیدگاهی جدید، ولی نسبتاً توسعه یافته است. در این دیدگاه معلمان مدیرانی هستند که برای حفظ نظم وکنترل کلاس درس و فعالیتهای آموزشی کارکردهای مدیریتی را به کار می گیرند. با وجود این، دارا بودن مهارتهای مدیریتی، یکی از تواناییهای ضروری شغل معلمی است که کمتر به آن توجه شده است (برلینر، 1988).
کلاس درس به عنوان یک گروه و سیستم اجتماعی، محلی برای آموزش و تعلیم و تربیت است. گروههای کلاسی به عنوان یک گروه ثانوی دارای باورها، هنجارها و ارزشهای مشترکی هستند که اصطلاحاً یک اجتماع کوچک خوانده می شوند. کلاس درس کانون توجه برنامه‌ریزان آموزشی و درسی و روانشناسان تربیتی برای ایجاد فرصتهای یادگیری و تسهیل فرآیند یاددهی یادگیری و مورد علاقة مدیران آموزشی برای افزایش اثربخشی و کارایی معلمان است.
معلمان در کلاسهای درس به عنوان یک مدیر، مسؤول ادارة کلاس درس و ایجاد شرایط لازم برای رشد همه جانبة دانش آموزان هستند. صاحبنظران تربیتی به مجموعه مهارتهایی که معلمان برای رسیدن به محیط آموزشی جذاب و سازنده و اثربخش به آنها نیازمندند، مدیریت کلاس درس می‌گویند(اولیوا، 1379) مدیریت کلاس درس مانند دیگر موقعیتهای اجتماعی و گروهی مستلزم انجام کارکردهای مدیریت؛ یعنی طراحی و سازماندهی، رهبری، نظارت و کنترل و ارزشیابی است. تحقق این کارکردها جوکلاس را برای یادگیری و آموزش فراهم می‌کند. موقعیت کلاس درس دارای ویژگیهای خاصی است که تفکیک کارکردها از یکدیگر به سختی امکانپذیر است، ولی تحقق کلیة کارکردها در فرآیند ادارة کلاس درس ضروری است. ادارة کلاس درس همیشه یکی از عمده‌ترین مسائل معلمان بوده است، چون اداره و کنترل کلاس درس همواره پیش نیاز یک محیط یادگیری اثربخش برای دستیابی به اهداف آموزشی است.
نتایج و یافته های مؤسسة گالوپ از دهة 1970 تا 1999 نشان می دهد که مدیریت کلاس درس یکی از عمده‌ترین مسائل و مشکلات معلمان است(اولیوا ، 1379). مطالعات گود و برافی (1995) نشان داد که پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کلاسهایی که بخوبی مدیریت می شوند بیشتر است. در این کلاسها دانش آموزان بیشتر فعالیت می‌کنند و فرآیند یاددهی‌ـ یادگیری در سطح بالایی سازمان یافته است.
مدیریت کلاس درس طبق طبقه بندی پارسونز از سازمانها در سطح فنی قرار دارد. بنابراین، طراحی و سازماندهی و عمل به طور همزمان توسط معلم صورت می گیرد بنابراین، بین تحقق کارکردهای مدیریت در کلاس درس تقدم و تأخر عمده ای به چشم نمی خورد. در این خصوص، مولینز (1991) معتقد است که کلاس درس یک سیستم اجتماعی است که کلیة عناصر و اجزای سیستمهای اجتماعی را مانند باورها، احساس، هدف، هنجار، پایگاه، منصب، نقش، اقتدار، مقام پاداش، تنبیه، نقش، فشار و تسهیلات در خود دارد، ولی آنقدر با یکدیگر وابستگی متقابل دارند که جدا از یکدیگر قابل تشخیص نیستند. به همین لحاظ، کارکردهای مدیریت کلاس درس نیز آنچنان با یکدیگر در هم تنیده اند که به آسانی قابل تمیز از یکدیگر نیستند. بنابراین، مدیریت کلاس درس دارای ویژگیها و ظرافتهای خاصی است که کارکردهای مدیریتی در آن به صورت خاصی جلوه‌گر می شود. مدیریت در کلاس درس چه به مفهوم اداره کردن یا انجام دادن و یا یک مسئله در نظر گرفته شود، باید کارکردهای مدیریت؛ یعنی طراحی و سازماندهی، رهبری، نظارت و ارزشیابی را متحقق سازد تا جو یادگیری در کلاس اثر بخش گردد.
مدیریت کلاس درس مانند دیگر مدیریت ها تاکنون با دو رویکرد و پارادایم متفاوت تعریف شده است در پارادایم نیوتونی بر نظریات کلاسیک مدیریت، نظریات رفتاری، شرطی سازی ها نتیجه مداری، اقتدار سازمانی، کنترل مقتدرانه و ارزشهای پایانی تأکید می شود و در مقابل، در پارادایم پست نیوتونی بر نظریات مدیریت کیفیت جامع سازمان یاد دهنده، سازمان یادگیرنده یادگیری سازمانی، کنترل کیفی، رهبری پویا، دانش آموز مداری، مهارتهای حل مسأله، مهارتهای اجتماعی، الگوهای فعال تدریس، ایجاد نگرشهای مطلوب و ارزشیابی مستمر تأکید می شود. در رویکردهای نیوتونی، تعاریف ارائه شده از مدیریت کلاس درس برگرفته از نظریات کلاسیک مدیریت است. دانیل (1980) معتقد است مدیریت کلاس تهیه تدارکات و اتخاذ شیوه های لازم برای ایجاد و حفظ محیطی اثربخش است.
راگ (1999) نیز مدیریت کلاس درس را برنامه ریزی برای هر چه بیشتر درگیر نمودن دانش آموزان در فرآیند یاددهی- یادگیری می دانند. ویلیامز و استرنبرگ (2000) نیز مدیریت کلاس درس را مجموعه‌ای از تکنیکها و مهارتهایی می‌دانند که به معلمان امکان می‌دهد دانش آموزان را به طور اثربخش کنترل نمایند تا محیطی مثبت برای یادگیری فراهم شود. به نظر صفوی (1381) مدیریت کلاس درس هدایت دانش آموزان از طریق به کارگیری کارکردهای مدیریت یعنی برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری، نظارت و کنترل و ارزشیابی جهت تحقق اهداف آموزشی است. در رویکردهای پست نیوتونی مدیریت کلاس درس عبارت است از حفظ و ارتقای مستمر استانداردهای آموزشی و تربیتی در یک جو انسانی به منظور رضایت هر چه بیشتر ارباب رجوع یعنی دانش آموزان، اولیا و مدیران ارشد است. برنامه کیفی ملی مالکولم بالدریج 2003). توجه به همة تعاریف نشان می دهد که مدیریت کلاس درس مستلزم انجام فعالیتها و کارکردهای معین و مشخصی است، ولی بخشی از تعاریف به تعداد محدودی از کارکردها و برخی دیگر کل کارکردها را در نظر گرفته اند. آن مجموعه از تعاریفی که مدیریت کلاس درس را مقدمة تدریس تلقی نموده اند تعاریف خود را محدود به طراحی و سازماندهی و کنترل نموده‌اند، ولی تعاریفی که کلاس را در کل، یک سیستم اجتماعی در نظر گرفته اند، به کل کارکردها اشاره نموده اند. نکتة دیگر تعاریف این است که همگی آنها معتقدند انجام کارکردهای مدیریت کلاس درس منجر به جو یادگیری جذاب و اثربخش می‌گردد.
