تعبیر ثلاثهٔ غسّاله در شعر حافظ

 دربارهٔ این تعبیر در شعر حافظ ظاهراً آنچه باید گفت گفته شده. از جمله مرحوم استاد زریاب در آئینهٔ جام و آقای جاوید در حافظ جاوید شواهدی از رسم سه پیاله نوشیدن در بین پارسیان و تازیان و ترکان به دست داده‌اند. آنچه از ترکان گفته‌اند در کتاب مرحوم استاد زریاب اشاره‌ای است از دیوان لغات التّرک کاشغری و در کتاب آقای جاوید گفته‌ای کوتاه از گردیزی در زین الاخبار. اینک اشاره‌ای دیگر از طبایع الحیوان شرف الزمان مروزی (روایت مروزی و گردیزی  یک منبع دارد و آن باید مسالک و ممالک جیهانی باشد):

 

و من قبائلهم العظیمة الغُزیّه و هم اثنا عشر قبیلة یُسمّی بعضهم التُغُزغُز ... و مَلِکهم یُسمّی تغزخاقان و له جنود کثیرة و کان لمَلِکهم فی القدیم الف شاکریّ (= چاکر) و اربعمائة جاریة، و کانت الشّاکریّة یاکلون الطعام عنده کل یوم ثلث مرات و یُسقَون ثلثةً ثلثةً ... (ص ۱۸ از چاپ مینورسکی؛ مقایسه فرمایند با ص ۹۴ از شرح او).

 

* متأسفانه فقط بعضی تعلیقات مینورسکی بر این کتاب را خوانده‌ام، ولی از همین قدر هم معلومم شده که این تعلیقات لازم است در اختیار فارسی‌زبانان قرار گیرد یا بیشتر محل رجوع محققان ما باشد، هم بجهت اهمّیّت خود آن تعلیقات و هم به جهت اقتباساتی که عوفی در جوامع الحکایات از این کتاب کرده و لذا اهمّیّت آن بلحاظ تاریخ ادبیّات فارسی. من از دوستی درخواسته‌ام که این کتاب را ترجمه کند. چون طبایع الحیوان را اخیراً میراث مکتوب چاپ کرده، خوب است کتاب بالنسبه مختصر مینورسکی هم در جزء همان انتشارات ترجمه و نشر شود.

 

* ذکر خیری نیز کنیم از مرحوم قزوینی و مرحوم تقی‌زاده که مینورسکی در این کتاب نیز از راهنماییهای آنان بهره‌مند بوده است:

 

In the explanation of the Arabic text I received much help from my learned Persian friends, Muhammad b. 'Abd al-Wahhāb Qazvīnī and Sayyid Hasan Taqizadeh (p. 12).

سیداحمدرضا قائم‌مقامی