تکبیتخوانی در سبک هندی

مشهور است که در سبک هندی، میدان اندیشه و دید شاعر محدود به وسعت تکبیت است. دلیل این امر را جهاننگری ذرهبینی و باریکاندیش شاعر میدانند و استدلال میکنند که چون اندیشۀ شعری مولود لحظۀ رمنده و کوتاه است خیالات باریک شاعر از قلمرو تکبیت فراتر نمیرود؛ هر بیت مستقلاً حاوی مضمونهای خرد و باریک است و میان ابیات یک غزل پیوند معناداری برقرار نمیشود. این نظریه که چندان هم بیپایه نیست از آنجا برآمده است که خواندن شعر سبک هندی را بر تکبیت خوانی متمرکز کردهایم و دو سه قرن این شیوۀ خوانش شعر در زبان فارسی رایج بوده است. اما اگر کلیت دیوان شاعر را چونان متن واحد (جهان متن) در نظر بگیریم به وجود نظام مفهومی و گزارهای در همان تکبیتهای پراکندۀ وی پی خواهیم برد. به هیچ روی نمیتوان وجود منظومۀ فکری همبسته و سامانمند را در دیوان صائب تبریزی یا بیدل دهلوی انکار کرد.
کتاب صُوَرِ خیالِ مُتعالیه، دیباچه، ص 15