مرتبت توحید

مرتبت توحید پنج است:

  

 یکى‏ «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» و این‏ توحید عوامّست که نفى الهیّت مى‏کند از ما سوى اللّه و اینان اعمّ عوامّ‏اند.

 

 و وراى این طایفه‏ گروهى دیگرند که...توحید ایشان «لا هو الّا هو» است و این عالى‏تر از آن‏ اوّل باشد...از بهر آنکه گروه اوّل نفى الوهیّت کردند از غیر حقّ [پس گروه دیگر...جمله هویّتها را نفى کردند...

  

و وراى ایشان‏ گروهى دیگرند که توحید ایشان آنست که‏«لا انت الّا انت»، و این عالى‏تر از آنست که ایشان حقّ را «هو» گفتند. و «هو» غایب را گویند، و اینان همه توئیها را که در معرض توئى شاهد خویش است‏ نفى کردند و اشارت ایشان به حضور است.

 

 و گروهى دیگر...گفتند چون کسى، دیگر[ی] را خطابِ توئى کند او را از خود جدا داشته باشد و اثبات اثنانیّت‏ مى‏کند و دوئى از عالم وحدت دور است. ایشان خود را گم کردند و گم گرفتند در پیدائى حقّ‏[و]«لا أنا الّا أنا» گفتند. 

  

محقّق‏ترین اینان‏ گفتند اثنانیّت‏ و انیّت‏ و هویّت همه اعتباراتى‏ زاید بود بر ذات قیّومیّت را، هر سه لفظ را در بحر طمس غرق کردند، و طاحت العبارات و غیبت الاشارات، «هُوَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ»...بالاى‏ آن مقام دیگر نباشد که آن نهایتى ندارد. بزرگى را پرسیدند که «ما التصوف؟» فقال «أوّله اللّه و آخره لا نهایة له».

 

شیخ اشراق، رساله صفیر سیمرغ، مجموعه مصنفات، ج‏۳، ص۳۲۳-۳۲۶