ماکو و مکوگ/مکوک

این یادداشت ترجمه است از یک یادداشت استاد فرانسوا دوبلوا:

JRAS, 1999, 160-161.

نیز رجوع فرمایند به مقالهٔ هم ایشان در 

BSOAS, 2002, 6, n. 31.

مترجم می‌توانست یک دو کلمه بر آن بیفزاید، ولی حرف اصلی همین است که در پی می‌آید.

 

شروو معنای کلمهٔ ختنی makku را کشتی حدس زده و آن را با مکوگ در فارسی میانهٔ زردشتی و مانوی سنجیده و این دو لفظ اخیر را به کشتی و کاسهٔ کشتی‌شکل معنی کرده است. با این حال، کاربرد این کلمه در پاپیروسهای پهلوی مصر می‌گوید که معنای دقیقتر این کلمه قایق است. به این کلمات می‌توان افزود makoik ارمنی به معنای قایق و بلم، مکوک و ماکوک عربی به معنای جام و ماکو و mqwq و mkwk سریانی به معنای یک واحد اندازه‌گیری. صورتهای فارسی این کلمه عبارت است از مکوگ/مکوک، مکوغ و ماکو همه به معنای ماکو. به جهت ارتباط معنایی میان الفاظ دال بر قایق و جام توجه شود مثلاً به vessel در زبان انگلیسی و برای فهم ارتباط معنایی این الفاظ با ماکو مقایسه شوند با navette فرانسوی، navicello ایتالیایی و 

(Weber)schiff(chen)

در آلمانی. اما ظاهراً این لغات فارسی دخیل است از زبانهای سامی. پل دو لاگارد سالها قبل حدس زده است که این لغات فارسی و ارمنی با 'mkwt سریانی به معنای قایق و 'm 'kwt مندایی و 'mkwt ارمانی تلمودی به همان معنی ارتباطی داشته باشد. به نظر من محتمل است که این کلمات مشتق باشند از makkūtu اکدی به معنای قایق کوچک که خود دخیل است از má.kud.da سومری به همان معنی. اما اگر makkūtu اکدی اصل مکوک فارسی باشد، آن گاه باید گفت که t چگونه حذف شده است. احتمال دیگر آن است که این لغت فارسی مشتق از maqqû اکدی باشد به معنای ظرفی که در مراسم دینی برای ریختن فدیه‌های مایع به کار می‌رفته است که داخل در زبان عیلامی نیز شده و ممکن است از آن زبان به فارسی باستان نیز راه یافته باشد. این ممکن است اصل makku ختنی باشد و با پسوند تصغیر auka اصل مکوگ/مکوک فارسی میانه و فارسی.

 

ذیل: معنی اصلی قایق است و بر سبیل تشبیه و مجاز معنای ماکو گرفته است. بعضی به عکس این قائل شده‌اند یا ریشه‌های فعلی ناموجود برای این کلمه فرض کرده‌اند. همین دربارهٔ کلمهٔ پود نیز صادق است که معنای مجازی ثانویی است که از کلمه‌ای دال بر معنای قایق مشتق شده (قس pwtyk 'h در سغدی به معنای قایق) و این چیزی است که استاد هنینگ در رسالهٔ سغدیات، ص ۱۹، گفته است.